سیاست ترامپ در خصوص قفقاز تغییر نخواهد کرد/ آینده برجام مبهم است

به گزارشامروله، وحید پورتجریشی:با روی کار آمدن دونالد ترامپ و عدم حمایت های لفظی وی از کشورهای اروپای شرقی طرفدار غرب که از زمان فروپاشی شوروی به این سو زیر یوغ حمایت های آمریکا و ناتو قرار گرفته اند، نگرانی های گسترده ای در میان دولت های این کشورها به وجود آورده است.

بیشترین میزان این نگرانی ها به آن دسته از کشورهای این حوزه بازمیگردد که یا مانند رومانی و لهستان عضو ناتو بوده یا مانند گرجستان برای عضویت و نزدیک کردن مواضع خود به این سازمان در زمان زمامداری روسای جمهور سابق آمریکا تلاش گسترده ای کرده اند.

از سوی دیگر ایران نیز از دیگر کشورهایی است که دونالد ترامپ در مواضع خود سیاست های خصمانه ای را اعلام کرده است. تهران که پیشتر در زمان ریاست جمهوری باراک اوباما پس از سالها به توافق هسته ای با غرب دست یافت، اکنون در برابر دولت جمهوریخواه و راستگرای ترامپ قرار گرفته که معتقد است باید دستکم تغییراتی در برخی از بندهای برجام صورت گرفته و برخی بندها از جمله منع آزمایش موشکی توسط ایران نیز به آن اضافه شود.

دیگر مشکل تهران در زمینه فرصت های ایجاد شده تجاری است که در پی انجام توافق هسته ای با غرب ایجاد شد، اما رقبای منطقه ای ایران با انعقاد قراردادهای تجاری مشابه به خصوص در زمینه نقل و انتقالات انرژی، مزیت رقابتی و بعضا انحصار این بازارها برای تهران را از بین برده اند. از این دست می توان به نهایی شدن خط لوله روسیه – ترکیه (Turkish Stream) اشاره کرد که می تواند بازار فروش گاز ایران به اروپای شرقی و منطقه قفقاز را تا حد زیادی در معرض تهدید قرار دهد.

در همین راستا،خبرنگار مهرگفتگویی با «جانی ملکیان»، محقق و کارشناس مسائل سیاسی در مرکز مطالعات منطقه ای و آکادمی مدیریت عمومی جمهوری ارمنستان داشته که متن کامل آن در زیر آمده است:

*رئیس جمهور آمریکا به تازگی علیرغم توافق های انجام شده در قالب برجام، تحریم های جدیدی علیه ایران وضع کرده است. ایران این حرکت آمریکا را نقض توافق هسته ای به حساب می آورد. بر این اساس آینده برجام  را چگونه می بینید؟

پس از بیانیه های اخیر صادر شده از سوی دولت جدید آمریکا آینده برجام بسیار مبهم شده است. انتظار می رود روابط میان ایران و آمریکا خصمانه شود و این موضوع تاثیر بسزایی بر بی ثباتی منطقه خواهد داشت. امیدوارم که در آینده نزدیک قدرت های جهانی و بازیگران منطقه ای متوجه شوند که تنها راه مبارزه با داعش در سوریه و عراق تشکیل ائتلافی بزرگ شامل بازیگران درگیر مساله سوریه از جمله اعضای ناتو، روسیه، ایران و کشورهای عربی خواهد بود.

*وزارت نفت ایران پیشتر از احتمال تامین گاز گرجستان از طریق خط لوله میان ایران، ارمنستان و جمهوری آذربایجان خبر داده بود. این درحالیست که ولادیمیر پوتین به تازگی قرارداد ساخت خط لوله مشترک گاز با ترکیه را امضا کرده است. آیا این توافق می تواند رقیبی برای جایگزین شدن صادرات گاز ایران به اروپای شرقی از جمله گرجستان شود؟

ما در جهانی زندگی می کنیم که هر کشور در جهت منافع خود و کسب سود بیشتر در جهت رفاه و آسایش شهروندان خود تلاش می کند. ایران و روسیه هم مستثنی از این مساله نیستند. تصمیم اخیر مسکو برای پیوستن به شبکه و خط لوله توزیع گاز ترکیه که از جمهوری آذربایجان می گذرد، پروژه ای است که در بلندمدت بر توانایی جمهوری اسلامی ایران برای صادرات گاز طبیعی به اروپا تاثیر خواهد گذاشت. دیگر رقیب ایران نیز جمهوری آذربایجان و خط لوله «شاه دنیز ۲» این کشور است.

باید یادآور شد که جمهوری اسلامی ایران حدود ۹۵ تا ۹۷ درصد از گاز تولیدی خود را در داخل مصرف می کند. بر اساس گزارش شرکت نفت بریتانیا (۲۰۱۵)، میزان گاز تولیدی ایران در سال ۲۰۱۴ به رقم ۱۷۲.۶ میلیون متر مکعب رسیده که ۱۷۰.۲ میلیون متر مکعب از این حجم گاز در داخل این کشور به مصرف می رسد. به همین خاطر برای بیش از یک دهه ایران حتی کمبود گاز مورد نیاز خود را از ترکمنستان وارد کرده است (۴.۷ میلیون متر مکعب در سال ۲۰۱۳) به همین خاطر صادرات گاز ایران به ترکیه با مشکل مواجه می شود. این موضوع در مورد صادرات گاز به قفقاز جنوبی نیز وجود دارد، چرا که ایران حجم بسیار ناچیز و محدودی از گاز خود را به ارمنستان و جمهوری آذربایجان صادر می کند.

*بر این اساس معتقد هستید با توجه به مصرف بالای گاز در داخل، ایران اساسا در زمینه صادرات حرف چندانی ندارد؟

باید به این نکته اشاره کرد که ایران در چشم انداز کوتاه مدت، گاز کافی برای صادرات به بازارهای انرژی اروپا و قفقاز جنوبی نخواهد داشت. از سوی دیگر، گاز ایران در قیاس با گاز ترکمنستان، روسیه و آذربایجان گران تر است. اما نکته مثبتی که در اظهارات مقامات تهران وجود دارد، برنامه ریزی ایران برای افزایش حجم تولید گاز طبیعی در بازه زمانی ۲۰۱۶-۲۰۲۰ است. یعنی افزایش تولید از ۲۴۰ میلیون متر مکعب در سال ۲۰۱۶ تا ۳۴۰ میلیون متر مکعب تا سال ۲۰۲۰ که با این حساب میزان صادرات گاز این کشور به ۷۰ میلیون متر مکعب خواهد رسید.

اما در خصوص بازار انرژی گرجستان می توانم بگویم که امروز جمهوری آذربایجان، انحصار بازار گاز گرجستان را در اختیار دارد و این وضعیت در آینده هم ادامه خواهد یافت، زیرا بر اساس محاسبات دولت (گرجستان) خط لوله شاه دنیز ۲ از سال ۲۰۱۹ به بعد تقریبا ۶۰% از نیاز گاز مصرفی گرجستان را تامین خواهد کرد.

ارمنستان نیز مانند ترکیه همچنان بازار هدف صادرات گاز ایران قرار خواهد داشت و می توان شاهد افزایش واردات گاز ایران از سوی گرجستان هم باشیم. خط لوله ۱۴۰ کیلومتری گاز طبیعی ایران – ارمنستان به صادرات گاز ایران به این کشور ادامه خواهد داد و ایروان نیز برق مورد نیاز ایران را (در آینده نزدیک) از طریق سه خط فشارقوی به ایران صادر خواهد کرد.

*تفلیس پس از رخداد بحران سال ۲۰۰۸ و درگیری با روسیه سعی کرده تا خود را به ناتو نزدیک کند. اکنون، ترامپ اعلام کرده که آمریکا دیگر قادر به پرداخت هزینه های عضویت کشورهای اروپای شرقی در ناتو نیست. بسیاری از کارشناسان معتقدند که رویکرد ترامپ به ناتو می تواند حتی منجر به فروپاشی این پیمان نظامی شود. آینده ناتو در دوران ریاست جمهوری ترامپ را چگونه ارزیابی می کنید؟

دولت گرجستان از پیروزی دونالد ترامپ در انتخابات ریاست جمهوری آمریکا شوکه شد. پیش از انجام تماس های اخیر «جورجی کویریکاشویلی» نخست وزیر گرجستان با «مایک پنس»، معاون ریاست جمهوری آمریکا در جریان برگزاری کنفرانس امنیتی مونیخ، این نگاه بدبینانه در تفلیس ایجاد شده بود که کابینه دولت جدید آمریکا علاقه کمتری به مسائل منطقه قفقاز شرقی از خود نشان می دهد.

اما پس از تماس های اخیر، به خصوص برگزاری نشست وزرای دفاع ناتو در بروکسل، اکنون واضح است که هیچ چیز عوض نشده و آمریکا به کمک به گرجستان در قالب سیاست ایجاد پیوستگی میان یورو – آتلانتیک ادامه خواهد داد. تنها تغییری که تا به اینجای کار به ذهنم می رسد، تغییر رویکرد واشنگتن در خصوص مساله افزایش پرداخت سهم اعضای ناتو (حداقل ۲% از میزان تولید ناخالص ملی) است. این موضوع تبدیل به چالشی برای برخی کشورها شده است و این تغییری تازه و فرآیندی اجتناب ناپذیر است که در این سازمان (ناتو) از زمان فروپاشی شوروی به این سو رخ داده است.