سحری خوانی؛ آیینی برای ارج نهادن به رمضان

به گزارشامروله، ایران پهناور در کنار پیشینه سترگ فرهنگی، اقلیم ها متنوع جغرافیایی و اقوام مختلف، لبریز از آیین ها و خرده روایت های نمایشی است که در این میان بخش مهمی از آن اشکال نمایش مذهبی و معنوی به ماه مبارک رمضان مربوط می شود.

در کنار وجوه مشترک نمایش ها و خرده نمایش های آیینی و سنتی مانند نوع دوستی، تاکید بر صلح طلبی، رعایت حقوق مردم و احترام به بزرگان قوم، طایفه و فامیل دارای وجوه برجسته تفارقی است که هر کدام بازتاب دهنده خصوصیات فرهنگی اقوام مختلف ایران را شامل می شود.

یکی از نواحی دارای تمدن غنی فرهنگی و اجتماعی منطقه سیستان و بلوچستان و اقوام غیور بلوچ، لر، کرد و سیستانی است که بنا به اقلیم و منطقه جغرافیایی گرم و خشک خود دارای آیین های متعددی نمایشی، مذهبی و خرده روایت های نمایش سنتی و آیینی هستند.

اما این قوم متمدن در کنار آیین های مختلف اجتماعی و فرهنگی در مناسک مذهبی نیز دارای اشکال متنوعی از سنن و مناسک نمایشی هستند که بارزترین آنها در ماه مبارک رمضان سحری خوانی و سنت آرَک و بَرَک است. یکی از اصلی ترین اشکال آیینی این منطقه با وجود زیست اقوام تشیع و تسنن در کنار یکدیگر، ارتباط نزدیک پیروان دین مبین اسلام از دو شاخه مختلف اما دوشادوش و همراه یگدیگر است که بازتاب دهنده شکوه و تجلی عنصر وحدت میان مسلمانان ایران است.

سحرخوانی یکی از آیین های مهم و قدیمی سیستان در ماه مبارک رمضان است.

** از اهدای هدایا و نذورات تا برپایی آیین های دسته جمعی
مردم منطقه سیستان همه ساله قبل از فرا رسیدن ماه مبارک رمضان با غبار روبی مساجد و بقاع متبرکه و هدیه دادن فرش به اماکن متبرکه، نقش موثری در آماده سازی این اماکن برای استقبال از روزه داران و عبادت کنندگان در این ماه پر برکت دارند.

سیستانی ها بر اطعام فقرا و نیازمندان، توزیع نذورات و همچنین حضور حداکثری در محافل مذهبی و قرآنی در این ماه مقید هستند و برگزاری آیین های محلی و باشکوهی از جمله مراسم سحرخوانی را در راستای ایجاد شور معنوی و مذهبی برپا می کنند.

سحرخوانی یکی از آیین های مهم منطقه سیستان در ماه مبارک رمضان است که قدمتی بسیار دیرینه دارد.

در گذشته در روستاهای منطقه سیستان بر اساس سنتی دیرینه، هنگام سحر، صدای سحرخوانی ریش سفیدان به گوش می رسید که با خواندن دعاهای ویژه، اقدام به بیدار کردن مردم برای خوردن سحری و انجام واجبات اعمال سحر می کردند.

بر اساس برخی شنیده ها، آیین سحرخوانی از بیش یکهزار و 400 سال پیش یعنی از اوایل اسلام نزد ساکنان سیستان مرسوم بوده است.
در آیین سحرخوانی ریش سفیدان و معتمدان روستاهای سیستان پیش از آغاز سحر از خواب بیدار شده و با رفتن به پشت بام منازل خود با خواندن اشعار محلی و مذهبی مردم روستا را از فرا رسیدن وقت سحر با خبر می کردند.

این افراد اشعار مذهبی و سروده های شاعران کشور از جمله «خواجه عبدالله انصاری» و «بابا طاهر» را با صدای بلند بر روی پشت بام خانه می خوانند.
در گذشته هر روستا با توجه به وسعت و بزرگی آن، یک یا دو سحرخوان داشت که با رفتن به پشت بام منزل خود و خواندن اشعار محلی و مذهبی مردم روستا را از فرا رسیدن وقت سحر با خبر می کردند و اعضای خانواده نیز با لذت خاصی دور یکدیگر جمع شده و پس از خوردن سحری، نماز صبح را به جماعت در منزل اقامه می کنند.

در گذشته در برخی روستاها نیز یک نفر طبال و آواز خوان خوش صدا داشت که در کوچه ها حرکت می کرد و فریاد می زد برخیز که وقت سحر است.
در جوامع کوچک تر، ریش سفید، کدخدا و یا معتمد محله کسانی را بیدار می کرد و چراغی را به دست آنان می داد تا در خانه مردم بروند و همه را بیدار کنند.
در این میان کسانی که از دانش ستاره شناسی بهره مند بودند با تعقیب ستاره ها زمان افطار و سحر را مشخص می کردند و علاوه بر همه اینها از تابش شعاع نور بر کاهگل نیز تشخیص می دادند که افطار و سحر چه زمانی است.

یکی از سنت های قدیمی مردم سیستان آرک و برک است.

** سنت آرَک و بَرَک
ذکر این نکته لازم است که در کنار آیین های نمایشی مردم مختلف ایران اسلامی همواره برخی سنت های اجتماعی نیز وجود داشت که انجام و ادای آنها در حقیقت مکمل و قوام دهنده اجرای آن آیین ها به شمار می رود.

یکی از سنت های قدیمی و پسندیده مردم سیستان در گذشته این بود که از هر اجاقی که دود بلند می شد و تا هر شعاعی که دود می رفت، خانواده ها مقید بودند هر کس یک کاسه ای از غذا را برای دیگران ببرد بنابراین سنتی به نام آرک و برک یعنی آوردن و بردن رواج داشت.

بسیاری از خانواده ها به خویشاوندان خود، پدر و مادر، همسایه ها و افراد فقیر و مسکین غذا می رساندند و هنوز هم این سنت با پخش نذورات و توزیع غذاهایی مانند شله زرد، نان برک و یا شیربرنج ادامه دارد.

در این منطقه رسم است ماه رمضان، هر خانه ای که برای افطار خانواده خود غذای گرم مثل گوشت و امثال آن تهیه می کند که به اصطلاح محلی به آن دیگ بار می گویند، و هنگام افطار مقداری از آن را در کاسه یا بشقابی می گذارد و به در خانه همسایگانی که دیگ بار نگذاشته اند می فرستد و هدیه می دهد.

اهالی هر محله پیش از اذان مغرب در حد توان و وسع خود مواد غذایی، خرما، چای، آش، شله زرد و غیره به مسجد می برند و پس از اقامه نماز مغرب به پذیرایی از روزه داران می پردازند.
اهالی سیستان و بلوچستان شرکت در مراسم ختم قرآن، افطاری دادن، دید و بازدید از بزرگترها و همچنین عیادت از افراد مسن و بیمار را در این ماه مبارک وظیفه هر مسلمان و انسان آزاده، و خود را به انجام چنین اعمالی مقید می دانند.
منبع:irna.ir