به گزارش امروله ،به نقل ازخبرگزاری فارس -سعیده اسدیان: پس از اتفاقات نهم مارس ۲۰۰۱ و تخریب مجسمه‌های غول پیکر بامیان درافغانستان، برخی قدرت گرفتن مجدد طالبان در این کشور خطری بزرگ برای میراث فرهنگی افغانستان عنوان کردند، تا جایی که یونسکو و شورای بین‌المللی موزه‌ها (ایکوم) را ملزم به صدور بیانیه‌های هشداردهنده کرد، اما این در حالی است که حکومت جدید طالبان با نفی سیاست‌های حکومت گذشته، مدعی حفاظت از آثار و بناهای تاریخی شده و در این راستا مقامات طالبان چند روز پیش، از بازگشایی موزه ملی افغانستان برای بازدید عموم خبر داده‌اند.
محمدفهیم رحیمی رئیس موزه ملی افغانستان تأکید کرده که آثار غارت شده از مناطق باستانی نیز ردیابی و به این کشور برگردانده می‌شود.
روز گذشته هم مسئولان ریاست اطلاعات و فرهنگ طالبان اعلام کردند مقبره «حکیم ناصر خسرو» را به صورت اساسی و با در نظرداشت قدمت تاریخی آن مرمت‌کاری می‌کنند.
گفته شده است که یک تیم متشکل از مسئولان فرهنگی طالبان از مقبره حکیم ناصر خسرو بازدید کرده است، معزالدین احمدی رییس اطلاعات و فرهنگ طالبان در بدخشان که در رأس یک تیم مذکور بوده است، بخش‌های تخریب شده این بنای تاریخی را بررسی کرده است.
وی به ساکنان محلی گفته که حفظ بناهای تاریخی هویت ملت‌ها را معرفی می‌کند و مردم باید جهت حفظ و نگهداری آن همکاری جدی نمایند.
رئیس اطلاعات و فرهنگ طالبان در ولایت بدخشان افزوده که مافیای آثار باستانی می‌خواستند با استفاده از فرصت مقبره حکیم ناصر خسرو را تخریب و آثار موجود در آن را به سرقت ببرند که موفق به انجام آن کار نشدند.
در همین راستا با بتول اکبری یکی از دختران افغانستانی ساکن در ایران که هنر خوانده و تلاش بی وقفه‌اش معرفی تاریخ و فرهنگ افغانستان است به گفت‌وگو نشستیم تا برایمان از میراث فرهنگی این کشور و سرنوشت آن‌ها در دوره جدید حکومت طالبان بگوید.
در ادامه مشروح این گفت‌وگو را می خوانید.
*تشابه معماری هرات با اصفهان
فارس: میراث فرهنگی افغانستان چقدر بین مردم کشورهای جهان شناخته شده است؟
اکبری:متأسفانه خیلی از مردم جهان به خصوص کشورهایی که با افغانستان فرهنگ مشترک دارند با بناها و آثار تاریخی افغانستان آشنایی ندارند، این در حالی است که معماری بسیاری از آثار تاریخی کشور ما با کشوری همچون ایران مشترک است.
برای مثال افرادی که به هرات سفر می‌کنند جمله مشترک‌شان این است که «احساس کردیم در اصفهان هستیم»، دلیل این امر اشتراک در معماری بناهای تاریخی است، چرا که تمام این بناها در دوره‌های حکومتی یکسان ساخته شده، مثلاً هم ایران و هم افغانستان دورهصفویهرا درک کرده‌اند.
فارس: آثار تاریخی در افغانستان بیشتر مربوط به چه دوره‌ای می شود؟
اکبری:تا قبل از دوره قاجار ما آثار تاریخی داریم، اما نقش دوره تیموری و غزنوی در افغانستان پر رنگ‌تر است هرچند که ما از دوره سلجوقیان، غوریان و صفویان هم آثار زیادی را در افغانستان داریم.
*نبض بزرگترین آثار تاریخی جهان در هرات می‌زند
فارس: کدام یک از شهرهای افغانستان بیشترین حجم از بناهای تاریخی را در خود جای داده است؟
اکبری:شاید بتوان گفت هرات، چون ما در این ولایت«منارجام» را که بزرگترین منار جهان است و ثبت جهانی یونسکو شده داریم اما متأسفانه بیشتر کاشی‌های تاریخی در بدنه این منار ریخته و تمامی پله‌ها و دیوارهای استنادی اطراف آن هم تخریب شده است.
اخیراً «مولوی عبدالحی» رئیس اداره اطلاعات و فرهنگ ولایت غور عنوان کرده که نگران فروپاشی و سقوط بزرگترین منار خشتی جهان به دلیل سرازیر شدن سیلاب‌ها، طوفان‌ها و باران‌های شدید هستند و متأسفانه در حال حاضر هیچ بودجه‌ای هم در اختیار این اداره نیست تا ترمیم منار جام را آغاز کند.
منارجام
تمام کنشگران مدنی در غور با فرارسیدن فصل زمستان و خطر جدی سرازیر شدن سیلاب‌ها و طوفان‌های شدید از حامیان میراث فرهنگی می‌خواهند تا هرچه زودتر برای ترمیم و جلوگیری از فروپاشی منار جام اقدام کنند.
منار جام ۶۵ متر ارتفاع دارد و در زمان سلطان غیاث الدین غوری در ولایت غور بنا شده و در مسیر شاهراه هرات - غور در شهرستان شهرک قرار گرفته است.
پنجمین مسجد جامع بزرگ جهان«مسجد جامع هرات» است که جزو معماری‌های اصیل و ثبت شده به شمار می‌رود، ارگ هرات را داریم که بیشترین آسیب را در حکومت گذشته طالبان شاهد بوده،«سنگ هفت قلم»به عنوان شاهکار حکاکی جهان در ارگ هرات نگهداری می شود که ساخت آن 7 سال زمان برده و شما در هیچ جای دنیا نمونهآن رانمی‌بینید.
مسجد جامع هرات
یکی از محله های مشهور هرات که سابقه تاریخی طولانی داردمنطقه «گازرگاه»است، ما در این منطقه«مقبره خواجه عبدالله انصاری»، «مقبره بانو گوهرشاد»، «مقبره بایسنقر میرزا» و «عمارت نمکدان»را داریم.
*باغ بابُر کابل؛ جاذبه‌ای به سبک تاج محل
فارس: در کابل بیشتر چه آثاری می بینیم؟ آیا میراث فرهنگی در این ولایت صرفاً محدود به موزه ملی می‌شود؟
اکبری: تفاوت کابل با پایتخت‌های دیگر در این است که از ابتدا پایتخت بوده و جز شهرهای اصیل و با قدمت محسوب می‌شود که می‌توانید در آن تاریخ را حس کنید اما چون تمدن به آن وارد شده بیشتر به عنوان یک شهر مدرن شناخته می‌شود.
در اطراف کابل شما استپ تپه ها را می‌بینید اما شاخص‌ترین جاذبه تاریخی در کابل«موزه ملی»شبیه به موزه ایران باستان در تهران و «آرشیو ملی» است که نسخ خطی قدیمی در آن جا نگهداری می‌شوند.
همچنین«باغ بابُر»را داریم که مربوط به دوره گورکانیان است و طراحی آن را معمار تاج محل انجام داده است.
باغ بابُر
این باغ از معدود مکان‌های تفریحی و تاریخی افغانستان است که در طی سال‌های جنگ سالم مانده و به مرور ترمیم شده است، باغ بابر در دامنه کوه شیر دروازه که به ورودی کابل معروف است قرار گرفته و در فهرست جهانی یونسکو به ثبت رسیده است.
کاروانسرا،مقبره بابر، مسجد شاه جهان، قصر ملکه جزو دیدنی‌های باغ بابر محسوب می‌شوند.
«قصر دارلَمان» (دارالامان)مربوط به زمان امان‌الله خان هم یکی دیگر از جاذبه‌های تاریخی در کابل است که یک بار در زمان جنگ با کمونیست‌ها و یک بار هم پس از ورود طالبان در دهه 70 تخریب شد.
اما ما در افغانستان یک اثر تاریخی شاخص داریم که خیلی از مردم به دلیل حمله وحشیانه حکومت گذشته طالبان و انتشار اخبار تخریب این بنا، با آن آشنایی پیدا کردند.
قصر دارلمان
*مرکز بودیسم جهان در افغانستان
فارس: مجسمه بودا در بامیان؟
اکبری:دقیقاً! بزرگترین و اولین تندیس بودایی که در کنار مجموعه‌ای از بناهای تاریخی، برای زمانی طولانی از جاذبه‌های اصلی گردشگری در افغانستان به شمار می‌رفت.
بسیاری از بودایی‌ها بر این باورند که بامیان مرکز بودیسم جهان بوده، چرا که یک سویجاده ابریشمبامیان و افغانستان امروزی و سوی دیگرشچینبوده است.
دو مجسمه به بلندی ۵۳ متر و ۳۵ متر، تندیس کوچکتر در سال ۵۰۷ میلادی و تندیس بزرگتر در سال ۵۵۴ میلادی ساخته شده است.
پیکر ۵۳ متری بودا در یک تالار و یا غار کوه‌سنگی قرار داشت. پیش از انفجار و نابودی پله‌هایی در پهلوی پیکره‌ها وجود داشت و گردشگران تا فرق سر بودای بزرگ بالا می‌رفتند و در آنجا سقف تالار با تصویرهای شخصیت‌های مدنیت‌های گوناگون رو به رو می‌شدند که با شخصیت‌های هند و اروپایی مانند تصویر رومی و رومن کاتولیکی شباهت داشتند.
تندیس بودا
در طراحی بودای پدر یک چشم زمرد و یک چشم یاقوت بوده و پیشانی هم از طلا و چنین گفته‌اند که وقتی نور به پیشانی بودا می‌تابید سطح شهر طلایی می‌شد. این تندیس‌ها یکی از معماری های عظیم جهان محسوب می‌شود و خیلی از بودیسم‌ها برای مراسم دعا از تبت به این منطقه می‌آمدند.
فارس: با توجه به اینکه غزنی در سال 2013 به عنوان پایتخت فرهنگی جهان اسلام شناخته شد، آیا در این منطقه هم شاهد آثار تاریخی هستیم؟
اکبری:بله ما در غزنی مناره‌های زیادی داریم که معروف‌ترین آن‌ها مناره سلطان محمود و سلطان مسعود غزنوی است، ضمن اینکه ارگ غزنی و موزه‌های آثار باستانی هم جزو میراث فرهنگی این منطقه به شمار می‌روند.
*دلایل تخریب آثار تاریخی منتسب به مولانا در بلخ
فارس: بسیاری از مردم با شنیدن نام بلخ به یاد مولانا می‌افتند، چه تعداد از آثار تاریخی در این شهر منتسب به مولاناست؟
اکبری:معروف‌ترین بنا مدرسه پدر مولانا است که مولانا تا 6 سالگی در آنجا بوده اما متأسفانه هر چیزی که منتسب به مولانا جلال الدین محمد بلخی بوده به خاطر جنگ ها و اتفاقاتی که در افغانستان رخ داده تخریب شده،ترکیهدر بازسازی آثار تاریخی افغانستان خیلی کمک کرد اما تمایلی نداشت که آثار مربوط به مولانا حفظ شود، چرا که این کشور مدعی این است که مولانا برای آنهاست.
مدرسه پدر مولانا
بلخ مانند شهر یزد در ایران به عنوان یک ولایت مذهبی شناخته می‌شود و اولین آتشکده زرتشت نبی یعنی آتشکده نوبهار که اولین بار نوروز در آنجا جشن گرفته شده، در بلخ قرار دارد. مسجد نه گنبد یا حج پیاده، مسجد خواجه پارسا ولی و منار جنبان زادیان هم در بلخ واقع شده‌اند.
*تخریب 90 درصد آثار تاریخی افغانستان در دوره حکومت گذشته طالبان
فارس: چند درصد از آثار تاریخی افغانستان در دوره حکومت گذشته طالبان از بین رفت؟
اکبری:به صراحت می توانم بگویم که 90 درصد آثار تاریخی افعانستان در دوره حکومت گذشته طالبان تخریب شده و شاید 5 درصد تخریب‌ها به دلیل وقوع جنگ یا بلایای طبیعی بوده است، در واقع طالبان در دوره اول حضور خود مثل داعش درسوریهرفتار کرد.
این در حالی است که افغانستان که هزاران سال به عنوان یکی از مهم‌ترین مسیرهای فرهنگی شناخته شده دارای میراثی غنی است و میزبان ادیان و تمدن‌های گوناگونی همچون بودایی، زرتشتی، مسیحیت و یهودیت تا هندوها قبل و بعد از ظهور اسلام بوده و بقایای شهرهای باستانی، صومعه‌ها و کاروانسراها را در خود جای داده که میزبان مسافرانی از جمله مارکوپولو در راه رفتن به دربار پرزرق و برق کوبلای خان از نوادگان چنگیزخان بوده است.
*نگاه مثبت حکومت جدید طالبان به میراث فرهنگی
فارس: پس از خروج طالبان چه اقداماتی برای بازسازی بناهای تخریب شده صورت گرفت؟
اکبری:در زمان حکومت ۵ ساله طالبان که حق هیچ کاری وجود نداشت، بعد از آن هم آمریکا وارد شد که علاقه ای به بازسازی نشان نداد، البته بنیاد آقاخان اقدامات خیلیخوبیبرای بازسازی آثار تاریخی انجام داد و تمام بازسازی‌هایی که از ارگ هرات تا بلخ صورت می‌گیرد حاصل تلاش‌های بنیاد آقاخان است.
البته نگاه حکومت فعلی طالبان به میراث فرهنگی و تاریخ افغانستان تغییر کرده و در صدد حفظ و مراقبت از آثار قدیمی در کشور است، در همین راستا هم در بیانیه‌ای به اعضای گروه طالبان اعلام کرده‌اند که آثار تاریخی جزئی از هویت و فرهنگ غنی کشور ماست و همه موظفیم که از این آثار حفاظت، مراقبت و پاسبانی کنیم.
در این بیانیه عنوان شده که همه اعضای گروه طالبان باید از استخراج یا حفاری در مناطق تاریخی جلوگیری کنند، ضمن اینکه فروش و حمل و نقل اشیاء تاریخی ممنوع است و هیچکس نباید از مناطق تاریخی بهره‌برداری کند.
حتی در فضای مجازی هم مطالبی به نقل از مقامات طالبان عنوان شده که می‌گویند «هر آن‌کسی که به آرشیو ملی، موزه ملی، کتابخانه‌ها، به اماکن و دارایی دولتی و املاک و دارایی‌های مردم تعرض و دست‌درازی کند، بر وی شدیدترین مجازات شرعی بالفعل اجرا خواهد شد.
فارس: وزارت فرهنگ افغانستان چه اقداماتی انجام داده است؟
اکبری:متأسفانه این وزارتخانه عملکرد ضعیفی داشته اما باید این نکته را هم در نظر بگیریم که حکومت ما هیچ وقت ثبات نداشته، با این که بسیاری از آثار تاریخی افغانستان ثبت ملی شده اما بسیاری دیگر از آثار شاخص و واجد شرایط، به دلیل مشکلات کشور در لیست جهانی یونسکو قرار نگرفته‌اند.
حتی منارجام هم که ثبت جهانی شده اوضاع خوبی ندارد و نیاز به حمایت یونسکو دارد، متأسفانه بعد از حکومت ۵ ساله طالبان ما با نفوذ آمریکا مواجه بودیم و الان هم با نفوذپاکستانمواجهیم که تلاش دارند فرهنگ و تمدن را از افغانستان بگیرند.
پیش از روی کار آمدن حکومت طالبان در افغانستان، این کشور به مدت ۲۰ سال درگیر جنگ‌های داخلی بود، به همین جهت هم در این کشور آثار تاریخی زیادی وجود دارند که در آستانه نابودی قرار گرفته‌اند.