آزمایش خونتان را تفسیر کنید

آزمایش خون یا CBC که مخفف جمله انگلیسی  »شمارش کامل خون « است، یکی از ابتدایی ترین و در عین حال اصلی ترین آزمایشاتی است که می تواند زمینه تشخیص بسیاری از بیمار یها و از آن مهمتر، بیانگر شرایط کلی و حیاتی بدن باشد.

برای آشنایی بیشتر با اجزای این آزمایش و فهمیدن اینکه معنی آن چند حرف انگلیسی با اعدادی که رو به رویشان نوشته می شود چیست، می توانید مطالب زیر را بخوانید.

RBC

RBC  مخفف کلمه سلو ل قرمز خون است. این سلولهای قرمز یا همان گلبولهای قرمز، در واقع اصلی ترین قسمت خون و عامل رنگ قرمز آن هستند. خود این رنگ قرمز به دلیل وجود ماده ای به نام هموگلوبین است که کمک می کند گلبو ل قرمز، اصلی ترین وظیفه خود یعنی حمل و نقل اکسیژن و دی اکسید کربن را انجام دهد. به طور خلاصه می شود گفت گلبولهای قرمز وسیله حمل و نقل اکسیژن از ریه به بقیه سلو لهای بدن هستند.

مقادیر طبیعی : بین 7/4 تا 1/6 میلیون در هر میکرولیتر خون.  این عدد برای خانمها مقداری کمتر و در کودکان مقداری بیشتر است.

 چه چیزهایی باعث کاهش آن می شوند؟

خو نریزیهای گوارشی یا خو نریزیهای واضح از محل زخم، سوءتغذیه و فقر آهن یا کمبود ویتامین B12 ، شکستن سلولهای خونی یا همولیز در اثر بعضی بیماریهای خاص مثل فاوسیم، بعضی مشکلات ژنتیکی مثل گلبولهای قرمز سلول داسی شکل و مشکلات مغز استخوان باعث پایین آمدن مقدار گلبو لهای قرمز می شوند.  نارسایی و بعضی مشکلات کلیوی، بیماریهای مزمن و تومورهای سرطانی و همچنین بیماریهای روماتویید هم باعث از بین رفتن RBC های خون و کاهش این عدد در برگه آزمایش می شوند.

چه چیزهایی باعث افزایش آن می شود؟

مقدار بالای گلبول قرمز می تواند نشان دهنده ظرفیت بالای حمل اکسیژن باشد. در بعضی ورزشکاران و همچنین زندگی در ارتفاع به خاطر کمبود اکسیژن در هوا باعث افزایش RBC خون می شود. بیماری های ریوی یا کلا هر نوع بیماری ای که هیپوکسی مزمن  )کمبود اکسیژن طولانی مدت در بدن(  ایجاد می کند، مثلا بیماری مادرزادی قلبی، هم باعث تولید بیشتر RBC می شوند.

نکته:

گلبول قرمز به طور طبیعی بعد از تولید در مغز استخوان 120 روز در خون زندگی می کند و در آخر عمر خود خرد می شود و به عناصر سازنده اش تبدیل می شود.

•          مقدار RBC ها در طی بارداری به طور طبیعی کمی کمتر نشان داده می شود چون حجم مایع خون افزایش پیدا کرده است.

•          عدد RBC در واقع مقدار دقیق گلبو لهای قرمز در1 میلی لیتر خون محیطی است.

•          بسته به آزمایشگاه و نوع کیت مورد استفاده، ممکن است مقیاس شمارش این سلول فرق کند.

•          خوردن داروهایی مثل کلرامفنیکل هم باعث کاهش  RBCمی شود.

 HCT

هموتوکریت یا HCT هم یکی از مقادیر اندازه گیری گلبول قرمز است.  به طور کلی « هم « به معنی آهن است و هر جا در هر کلمه ای آمد حتما آن کلمه ارتباطی با گلبول قرمز دارد. هماتوکریت درصدی از حجم کلی خون است که از گلبول قرمز ساخته شده و با اندازه گیری قسمت قرمز رسوب خون در لوله آزمایش نسبت به کل ارتفاع خون اندازه گیری می شود. به خاطر بیماری ها و شرایط مختلفی که می توانند اندازه گیری RBC و Hgb  را با اشکال مواجه کنند، HCT هم اندازه گیری می شود تا به طور مستقیم نشان دهنده اندازه هموگلوبین و گلبول قرمز در خون باشد. این عدد معمولا با درصد نشان داده می شود.

مقادیر طبیعی:  اعداد بین 42 تا 52 درصد برای آقایان و 37 تا 47 درصد برای خانمها نرمال به حساب می آید. در خانمهای باردار درصد بالاتر از 33 طبیعی است.

محدوده خطر: HCT  بالاتر از 60 درصد و پایینتر از 15 درصد باید باعث نگرانی پزشک شود.

 چه چیزهایی باعث کاهش آن می شود؟

تقریبا همان دلایل  RBC،Hgb  به علاوه شرایطی مثل پرکاری تیرویید، سیروزکبدی، نارسایی مغز استخوان و میلوم مولتیپل باعث کاهش هماتوریت می شوند.

چه چیزهایی باعث افزایش آن می شود؟

سوختگی،ا سهال شدید،بیماری های انسدادی ریوی، از دست دادن زیاد آب، تولید بیش از حد گلبول قرمز عوامل افزایش HCT هستند.

نکته:

بیماری هایی که باعث به وجود آمدن شکلهای غیرطبیعی گلبول قرمز می شوند  )مثل بیماری گلبول قرمز داسی شکل(  مقدار HCT را تغییر می دهند.

•          وقتی مقدار گلبول سفید به شدت بالا باشد بر مقدار HCT موثر است.

•          در صورت طبیعی بودن اندازه های گلبول قرمز، مقدار هماتوکریت 3 برابر هموگلوبین است.

•          هماتوکریت را نباید بلافاصله بعد از خونریزی شدید اندازه گیری کرد.


WBC

این سه حرف مخفف  »سلو لهای سفیدخون » و نشان دهنده گلبو لهای سفید است. اندازه گیری  مقدار گلبولهای سفید خون یکی از رو شهای اصلی تعیین وجود عفونت در بدن است چون این سلولها که جزو سیستم دفاعی بدن هستند در شرایط بیماری های عفونی و غیرعفونی واکنشهای مختلفی از خود نشان می دهند. شمارش WBC ها دو جزء دارد. یکی مقدار کلی گلبولهای سفید در یک میلی لیتر خون و جزء دیگر شمارش جزء به جزء این سلولها چون گلبول سفید خود متشکل از پنج  نوع  مختلف است که کم و زیاد شدن هر کدام از این انواع معنی خاص خود را دارد. کلمه «diff» که در جلوی CBC به معنی آزمایش خون نوشته می شود درخواست برای شمارش همین انواع مختلف گلبول  سفید است.

مقادیر طبیعی: در بزرگسالان و بچه های بالاتر از 2 سال مقدار گلبول سفید بین 5 تا 10 هزار در هر میلی لیتر خون طبیعی است.

محدوده خطر:WBC  کمتر از 2500 و بیشتر از 30000 هر کدام نشان دهنده بیمار یهایی هستند که می توانند گاهی خطرناک باشند.

 چه چیزهایی باعث کاهش آن می شود؟

لکوپنی یا کاهش گلبول سفید به مقادیر زیر هزار گفته می شود که معمولا در نتیجه  نارسایی مغز استخوان، مسمومیت دارویی عفونت بسیار زیاد، سوءتغذیه،بیمار یهای خودایمنی،ا یدز،به وجود می آید. در بسیاری از انواع  نارسایی های مغز استخوان  )مثلا بعد از شیمی درمانی ، رادیوتراپی و...( هم این مقدار کاهش می یابد.

چه چیزهایی باعث افزایش آن می شود؟

افزایش گلبول سفید، لکوسیتوز نام دارد و به مقادیر بالاتر از 10 هزار گفته می شود. که به طور معمول نشان دهنده عفونت،ا لتهاب،تخریب بافت بدن و یا لوسمی یا سرطان خون است. ضربه و جراحت، استرس و تب هم مقدار WBC را افزایش می دهند.

نکته:

•          عمل اصلی گلبول سفید مبارزه با عفونت و حذف عوامل خارجی و مزاحم است و در مواقع آلرژی ها هم این سلو لها مسوول بروز واکنش هستند.

•          تغییر هر کدام از انواع  WBC معنی خاص خود را دارد و ممکن است نشان دهنده عفونت با میکروب، ویروس و یا حتی استرس باشد.

•          فعالیت شدید بدنی و ورزش سنگین هم برای مدتی باعث بالا رفتن تعداد WBC در خون می شود.  بارداری و زایمان هم این مقدار را افزایش می دهند.

 
Hgb

در برگه های آزمایش مختلف ممکن است به صورتهای مختلف  HGB،Hg ، یا  Hgb نوشته شود. همه اینها مخفف کلمه هموگلوبین، یکی از عناصر اصلی تشکیل دهنده  گلبول قرمز است. این ماده که در آن آهن به کار رفته خود از اسید آمینه تشکیل شده و جایگاههای مختلفی برای ترکیب با اکسیژن دارد. هموگلوبین در جایی که اکسیژن زیاد وجود دارد با آن ترکیب می شود و در محیط  کم اکسیژن آن را آزاد می کند.اندازه گیری مقدار کلی هموگلوبین در واقع نوعی نشان هنده تعداد گلبو لهای قرمز است.

مقادیر اصلی:  مقدار طبیعی برای آقایان بین 14 تا 18 گرم در هر دسی لیتر است و برای خانم ها مقادیر بین 12 تا 16 گرم در هر دسی لیتر طبیعی محسوب می شود. محدوده خطر: هموگلوبین زیر 5 و بالای20 مقادیر بحرانی به حساب می آیند و حتما نیازمند رسیدگی فوری هستند.

 چه چیزهایی باعث کاهش آن می شود؟

دقیقا همان دلایل کاهش گلبو لهای قرمز چون هموگلوبین را هم تخریب می کنند باز کاهش مقدار آن در خون می شوند. کم خونی، خون ریزی شدید، سرطان، سوءتغذیه، بیماری لوپوس، بیمار یهای کلیوی و بزرگی طحال باعث کاهش هموگلوبین می شوند. مصرف آنتی بیوتیک ها، آسپیرین و ایندومتاسین و همچنین داروهای ضدسرطان هم هموگلوبین خون را کم می کنند.

چه چیزهایی باعث افزایش آن می شود؟

مشکلات ریوی، سوختگی شدید، نارسایی مزمن ریه و از دست دادن زیاد آب  )دهیدراسیون ( مقدار این ماده حیاتی را افزایش می دهند. جنتامایسین و متیل دوپا هم جزو داروهایی هستند که عوارض جانبی شان افزایش Hgb است.

نکته:

مقدار Hgb در بارداری کاهش می یابد چون با اینکه خونسازی کمی بیشتر شده است اما حجم مایع بدن و خون بالا رفته و مقدارکلی هموگلوبین در هر دسی لیتر آن کاهش می یابد.

•          زندگی در ارتفاع هم به خاطر نیاز بیشتر بدن به اکسیژن و کمبود اکسیژن محیط باعث تولید بیشتر هموگلوبین می شود.

•          در طحال اغلب سلول های پیرخون تخریب می شوند. بزرگ شدن طحال یعنی تخریب بیشتر سلول ها و به همین دلیل به دنبال آن کاهش RBC و Hgb  رخ می دهد.


Plt

پلاکت ها، اجزای کوچک دیسک شکلی هستند که در خون وجود دارند و از بقیه سلو ل های خونی بسیار کوچک ترند. این ساختارها حاوی آنزیم هایی هستند که باعث انعقاد خون می شوند و وظیفه اصلی آنها جلوگیری از خو نریزی و خارج شدن گلبول قرمز از داخل رگ است. Plt  نشان دهنده تعداد پلاکتها در هر میلی لیتر مکعب خون است و عدد مربوط به آن معمولا بزرگترین عدد برگه  آزمایش خون است. به غیر از کنترل سیستم انعقادی خون، از میزان پلاکت برای بررسی روند بهبود نارسایی مغز استخوان و بیماریهای خونی هم استفاده می شود.

مقادیر طبیعی:  پلاکت بین 150 هزار تا 400  هزار در هر میلی مترمکعب خون برای بزرگسالان طبیعی است. در نوزادان این مقدار کمی بیشتر است.
محدوده خطر:  پلاکت زیر 50 هزار یا بیشتر از یک میلیون  کاملا غیرطبیعی است و نیازمند توجه ویژه است.

 چه چیزهایی آن را کاهش می دهد؟

بزرگ شدن طحال، خونریزی شدید و مصرف پلاکت، لوسمی یا سرطان خون ترومبوسیتوپنی،  )انواع وراثتی کمبود پلاکت(، انعقاد منتشر خون در داخل رگ ها، شیمی درمانی بعد از سرطان، عفونت و نارسایی مغز استخوان باعث کاهش PH می شود. عدم تولید پلاکت هم می تواند به خاطر مشکلات استخوانی باشد.

چه چیزهایی آن را افزایش می دهد؟

بیماری آرتریت روماتویید، کم خونی فقر آن و مشکلات بعد از برداشت طحال باعث افزایش مقدار پلاکت می شوند. به این عوامل می توان بعضی سرطانها و بیماری های ژنتیکی خاص را هم اضافه کرد.

نکته:

ورزش شدید و قدرتی باعث افزایش میزان پلاکت می شود. در هنگام قاعدگی مقدار پلاکت کمی کاهش پیدا می کند. قرص های ضدبارداری باعث بالا رفتن مقدار پلاکت می شوند. در حالی که استامینوفن پلاکت را کاهش می دهد